Τα τελευταία πέντε χρόνια από τότε που άφησα τον παλιό μου κήπο, πειραματίζομαι προσπαθώντας να εξακριβώσω ποια φυτά μπορούν να μεγαλώσουν με επιτυχία σε γλάστρες κάτω από τις ζεστές και ηλιόλουστες συνθήκες που επικρατούν στην ταράτσα μου στο κέντρο της Αθήνας. Ως κριτήρια επιτυχίας έχω, όχι μόνο το αν ένα φυτό επιζεί για κάποιο χρονικό διάστημα σε γλάστρα, αλλά αν ανθοφορεί στη γλάστρα όσο ή σχεδόν όσο στη γη. Το γένος Solanum, ας πούμε δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στο δεύτερο κριτήριο. Το αναρριχητικό Solanum crispum μεγαλώνει και ανθοφορεί αρκετά καλά, το S. rantonnetii, όμως αναγκάστηκα να το χαρίσω, γιατί όπως ήμουνα συνηθισμένη στην άπλετη ανθοφορία του στον παλιό μου κήπο, δεν άντεχα να το βλέπω με λίγα μίζερα άνθη στη γλάστρα. Για το S. laciniatum δεν έχω φτάσει ακόμα σε τελικό συμπέρασμα. Έχω τον πειρασμό, αν βρω το πολύ ευαίσθητο αναρριχητικό S. wendlandii, να το δοκιμάσω σε κάποια προστατευμένη γωνιά, με τη θεωρία ότι αν ένα αναρριχητικό Solanum πάει καλά, μπορεί να πάει καλά και άλλο. Αντίθετα, όλες οι σάλβιες είχαν μεγάλη επιτυχία σε γλάστρες.
Πριν αρχίσω να τις σχολιάζω μία μία, πρέπει να περιγράψω τις συνθήκες κάτω απ τις οποίες μεγαλώνουν τα φυτά μου. Όλα τα φυτά στην ταράτσα μου είναι σε πλαστικές γλάστρες (πρέπει να πω ότι μισώ τις πλαστικές γλάστρες και θα προτιμούσα να ήταν πήλινες, αλλά δεδομένου ότι έχω πάρα πολλά φυτά, πρέπει να λάβω υπόψη τη σημαντική διαφορά βάρους μεταξύ πλαστικού και πηλού και με βαριά καρδιά να διαλέξω το πρώτο). Χρησιμοποιώ αρκετά ελαφρύ χώμα για γλάστρες με μεγάλο ποσοστό κόμποστ από φύλλα – το κοκκινόχωμα της Αττικής είναι πολύ βαρύ για ταράτσα. Όλα τα φυτά ποτίζονται καθημερινά το καλοκαίρι ή με αυτόματο σύστημα ή με το χέρι, και τον υπόλοιπο χρόνο με το χέρι ανάλογα με τις συνθήκες και τις ανάγκες τους. Όλα είναι στον ήλιο από το πρωί ως το βράδυ το καλοκαίρι χωρίς καθόλου σκιά εκτός απ’ ό,τι προσφέρουν τα γειτονικά φυτά. Επειδή για λόγους και χώρου και βάρους δεν μπορώ επ’ άπειρον να μεταφέρω φυτά σε όλο και μεγαλύτερες γλάστρες, τα μεγάλα θαμνώδη που δεν μπορούν να διαιρεθούν υποβάλλονται σε μια άγρια διαδικασία κάθε δύο χρόνια: Τα βγάζω απ τη γλάστρα, κουτσουρεύω τις ρίζες τους κατά ένα τρίτο, τα κλαδεύω κατά το μισό ή δύο τρίτα, και τα ξαναβάζω στη γλάστρα τους με φρέσκο χώμα. Μέχρις στιγμής όλα έχουν πάει καλά με αυτή τη μεταχείριση. Άλλα φυτά διαιρούνται όταν μεγαλώνουν πολύ, και χαρίζω τα παράγωγα σε φίλους. Καμιά από τις σάλβιες μου ακόμα δεν έχει υποστεί την δραστική μεταχείριση, αν και μια δύο έχουν διαιρεθεί.
Salvia guaranitica
Αυτή αποτελεί εξαίρεση, επειδή δεν είναι στην ταράτσα αλλά στην μικροσκοπική αυλή μου στο ισόγειο, που σημαίνει ότι μπορώ και την έχω σε πήλινη γλάστρα. Την απέκτησα ως μόσχευμα ριζωμένο και τώρα είναι πιο ψηλή από μένα. Μ’ αρέσουν πολύ τα πλούσια βαθειά μωβ άνθη της με τους εντυπωσιακούς σχεδόν μαύρους κάλυκες που φυτρώνουν ανάμεσα στα φύλλα και τις ροζ τρομπέτες της γειτονικής Podranea ricasoliana. Είναι τόσο πληθωρική που την κλαδεύω τακτικά. Σκοπεύω να την βάλω σε μεγαλύτερη γλάστρα τώρα τον χειμώνα. Το περασμένο καλοκαίρι είχε προβλήματα με κάποια ζωύφια scale (η μόνη από τις σάλβιες μου) που αντιμετώπισα με προσωπική μεταχείριση: αφαιρώ τα φριχτά ζουζούνια με το χέρι και σκουπίζω τα κοτσάνια με βαμβάκι βουτηγμένο σε σαπουνόνερο με λίγες σταγόνες καθαρό οινόπνευμα. Μοιάζει να είναι αποτελεσματικό.
Salvia x jamensis
Αυτή έχει μεγάλη επιτυχία. Ακόμα και σε γλάστρα γίνεται μεγάλος και απλωτός, λίγο ακατάστατος, θάμνος με αρωματικά πράσινα φύλλα, και ανθίζει (τα σκούρα κόκκινα λουλούδια μοιάζουν με της S. microphylla αλλά λίγο μεγαλύτερα) για πολλούς μήνες το χρόνο, αν και η κύρια ανθοφορία της είναι νωρίς το καλοκαίρι. Την κλαδεύω όταν παραμεγαλώνει και μου το ανταποδίδει με ακόμα πιο ενθουσιώδη ανάπτυξη. Δε θα την αποχωριζόμουνα με τίποτα.
Salvia elegans
Στα αγγλικά τη λένε «Σάλβια του ανανά», αν και πρέπει να πω εμένα δεν μου μυρίζει σαν ανανάς. Απ όλες μου τις σάλβιες αυτή είναι η λιγότερο ευτυχής το καλοκαίρι στην ταράτσα μου που ψήνεται όλη μέρα, πράγμα λογικό αν σκεφτεί κανείς ότι έρχεται από τα υψηλά υψόμετρα του Μεξικού. Έτσι φροντίζω τον Ιούλιο και τον Αύγουστο να την χώνω κάτω από τη σκιά υψηλότερων φυτών και να είμαι βέβαιη ότι έχει πιάτο κάτω απ τη γλάστρα για να διατηρεί υγρασία. Μόλις τελειώσουν οι μεγάλες ζέστες τη βγάζω στον ήλιο και ζωντανεύει. Τώρα που γράφω είναι Νοέμβριος και είναι γεμάτη κατακόκκινα άνθη.
Salvia madrensis
Αυτή η σάλβια με τα κίτρινα λουλούδια επίσης μου ήρθε απ τη Σπάροζα. Πρέπει να ομολογήσω ότι δεν αγαπώ ιδιαίτερα τους πυργίσκους από λουλούδια που πετάει το φθινόπωρο, γιατί έχουν ένα χρώμα ωχρό κίτρινο που δεν μου αρέσει. Βέβαια δε φτάνω στο σημείο να τους κόψω. Την έχω κυρίως για τα όμορφα μεγάλα σκουροπράσινα φύλλα με την υπέροχη «τσαλακωμένη» υφή που έρχονται σε όμορφη αντίθεση με τα φύλλα των γύρω φυτών. Τα τετραγωνισμένα κοτσάνια χαρακτηριστικά της σάλβιας είναι ιδιαίτερα φανερά, με τονισμένες αρθρώσεις. Θέλει συνεχές πότισμα, απλώνεται πολύ γρήγορα και χρειάζεται διαίρεση. Την κόβω έως το έδαφος κάθε χειμώνα. Οι νέες φύτρες την άνοιξη είναι ιδιαίτερα ελκυστικές για τα σαλιγκάρια , και χρειάζεται να κάνω νυκτερινές περιπολίες με φακό.
Salvia leucantha
Και αυτή την κόβω ως το έδαφος κάθε χειμώνα αλλά ευτυχώς τα σαλιγκάρια δεν ενδιαφέρονται για τις νέες φύτρες. Έχω ιδιαίτερη αγάπη για τα λουλούδια της με τη βελουδένια σαν chenille υφή τους. Της δικιάς μου (είναι ανθισμένη τώρα το Νοέμβριο) τα λουλούδια έχουν έντονο μωβ χρώμα και λευκό. Άλλες, με πιο απαλό μωβ χρώμα δεν μου αρέσουν τόσο. Βρίσκω ότι αυτό το φυτό ευδοκιμεί εξ ίσου στη γλάστρα όσο στον κήπο μου. Μάλιστα υποψιάζομαι ότι εκτός αν ποτίζεται άπλετα και τακτικά στον κήπο, είναι πιο πυκνή και φουντωτή στη γλάστρα. Στο Monterey την είδα σε πολλούς κήπους αλλά πρόσεξα ότι ήταν μάλλον αδύναμη και κακομοίρικη.
Salvia lavandulifolia
Γενικά, τα κλασσικά Μεσογειακά αρωματικά φυτά, όπως το δεντρολίβανο και η λεβάντα, δεν ευδοκιμούν , ούτε αντέχουν πολύ σε γλάστρες, γιατί είναι συνηθισμένα σε συνθήκες ξηρασίας και γι αυτό τους αρέσει να στέλνουν τις ξυλώδεις ρίζες τους βαθιά μέσα στο χώμα. Ούτε τους αρέσει το τακτικό πότισμα που είναι απαραίτητο στην περίπτωση της καλλιέργειας σε γλάστρα. Έτσι ποτέ δεν είχα τον πειρασμό να δοκιμάσω ούτε την Salvia officinalis (το φασκόμηλο) ούτε την S. τriloba, σε γλάστρα.
Κι όμως ετούτη η αρωματική σάλβια με τα μωβ λουλούδια (δεν είμαι σίγουρη εάν είναι το είδος ή ένα υποείδος της S. lavandulifolia) είναι λιγότερο ξυλώδης, και την έχω σε γλάστρα εδώ και πέντε χρόνια χωρίς κανένα πρόβλημα. Ανθίζει την άνοιξη για σχετικά σύντομο διάστημα, αλλά τον υπόλοιπο χρόνο με ελάχιστο κλάδεμα σχηματίζει ένα τακτικό γκριζοπράσινο μαξιλαράκι πού πάντα μοιάζει όμορφο.
Salvia uliginosa
Δεν την έχω δοκιμάσει ποτέ στο έδαφος. Στη γλάστρα χρειάζεται πολύ νερό (που είναι φυσικό όταν η κοινή ονομασία της στα αγγλικά είναι Bog Sage, δηλαδή του βάλτου). Αξίζει κάθε σταγόνα όμως, γιατί τα ψηλά άνθη της σε σιέλ και λευκό χρώμα, πολύ αγαπητά στις μέλισσες, και τα φρέσκα πράσινα φύλλα της που θυμίζουν μέντα.
Salvia farinacea
Έχω πλάι πλάι την S. farinacea ‘Victoria’, με μωβ λουλούδια, και μια άγνωστη ποικιλία με λευκά λουλούδια. Και τις δύο τις κόβω ως το έδαφος κάθε χειμώνα. Και οι δύο είναι ευχάριστα σεμνά φυτά γλάστρας, αρκετά φουντωτά με απαλά φύλλα, όχι ψηλότερα από μισό μέτρο και με ικανοποιητική ανθοφορία. Κατά τη γνώμη μου η ‘Victoria’ δεν έχει τίποτα το ιδιαίτερα αλευροειδές (farinacea) αλλά αυτή με τα λευκά λουλούδια δίνει μια ελαφρά «αλευρωμένη» εντύπωση που κάνει πιο κατανοητή την αγγλική κοινή της ονομασία Mealy Sage.
Salvia discolor.
Την έχω αφήσει τελευταία γιατί είναι η αγαπημένη μου. Είναι ιδιαίτερα όμορφο φυτό, η βασίλισσα του είδους, με ματ πράσινα φύλλα πιο ανοιχτόχρωμα απ την κάτω μεριά, λευκά κοτσάνια και φίνα μαύρα λουλούδια με ανοιχτοπράσινους κάλυκες. Είναι λίγο ευαίσθητη στο κρύο, γι αυτό πριν μερικά χρόνια η Σάλλη Ραζέλου μου έδωσε τη (τότε) μονάκριβή της S. discolor σε μια γλάστρα για τους χειμωνιάτικους μήνες, πιστεύοντας ότι θα είναι πιο προστατευμένη στο κέντρο της Αθήνας απ ότι στη Σπάροζα. Ήταν μεγάλη η ευθύνη: την επιθεωρούσα κάθε μέρα μην τυχόν και πάθει τίποτα και έχω να αντιμετωπίσω την οργή της Σάλλη. Ευτυχώς έβγαλε το χειμώνα μια χαρά, και μάλιστα ύστερα από λίγο παρείχε το μόσχευμα για το δικό μου φυτό. Πέρσι το χειμώνα χρειάστηκε να το κατεβάσω απ την ταράτσα στην πιο προστατευμένη αυλή, όπου υπέφερε από την υγρασία και δεν έμοιαζε καθόλου ευτυχής, αλλά ευτυχώς συνήλθε αμέσως μόλις την ξανανέβασα στην ταράτσα την άνοιξη. Φέτος τον χειμώνα θα πρέπει να της βρω μια θέση όπου θα είναι προστατευμένη όχι μόνο από το κρύο αλλά κι από την υγρασία. Αν έπρεπε να έχω μόνο μία σάλβια, σίγουρα θα διάλεγα ετούτη.
Έχω τρείς ακόμα σάλβιες αλλά δεν τις περιλαμβάνω εδώ γιατί ακόμα δεν έχω ανακαλύψει την ποικιλία τους (πόσο με εκνευρίζουν τα φυτώρια που πουλάνε ανώνυμα φυτά…). Μια έχει μικρά φύλλα και λευκά άνθη και είναι ελαφρώς γυμνόκλαδη, σαν την Salvia microphylla – μάλιστα αναρωτιέμαι μήπως είναι η S. microphylla ‘Alba’ (αν και τα φύλλα της δεν είναι αρωματικά). Η δεύτερη μοιάζει με S. microphylla σε φύλλα και σχήμα και έχει λουλούδια του ίδιου τύπου, αν και λίγο μεγαλύτερα σε χρώμα κάπου μεταξύ ιβουάρ και πολύ ανοιχτού κιτρινοκρέμ. Η τρίτη είναι γερό φυτό, με σκληρά κλαδιά και μικρά μωβ λουλούδια. Φέτος το χειμώνα θα πρέπει να κάνω τον ντέτεκτιβ μήπως μπορέσω να ανακαλύψω τα ονόματά τους.
Mε λίγες εξαιρέσεις, ένα φυτό που πάει καλά σε γλάστρα πιθανότατα θα πάει ακόμα καλύτερα στο έδαφος – εφ όσον βέβαια φυτευτεί σε κατάλληλο γι αυτό μέρος. Έτσι αποφάσισα να ρωτήσω τη Σάλλη Ραζέλου για την εξέλιξη που είχαν μερικές από τις παραπάνω σάλβιες στη Σπάροζα.
Salvia guaranitica
«Αυτή η σάλβια αναπτύσσεται υγιέστατα στη μεσαια πεζούλα και έχει μεγαλώσει πάρα πολύ. Ανθίζει δύο φορές – μία την άνοιξη και νωρίς το καλοκαίρι πρίν πιάσουν οι μεγάλες ζέστες, και άλλη μία το φθινόπωρο. Πιστεύω ότι με συνεχές πότισμα θα άνθιζε όλο το καλοκαίρι. Τώρα ποτίζεται κάθε τέσσερεις περίπου μέρες. Και το φύλλωμα του και οι ανθισμένοι πυργίσκοι με χρώμα σκούρο μώβ προς το μπλέ είναι μεγάλης ομορφιάς.»
Salvia leucantha
“Αυτή επίσης μεγαλώνει και απλώνεται στις πεζούλες αλλά ποτίζεται λιγότερο από τις προηγούμενες δύο σάλβιες. Αρχίζει να ανθίζει μετά τα πρωτοβρόχια το φθινόπωρο. Σκοπεύω να την φυτέψω και σε άλλα μέρη του κήπου, στα φρύγανα ας πούμε, και να δω πως τα καταφέρνει με ελάχιστο νερό.»Salvia lavandulifolia ssp. vellerea
«Την έχω σε διάφορα μέρη του κήπου αλλά διαπίστωσα ότι ξεραίνεται όταν στερηθεί το νερό τελείως, π.χ. στον κήπο του Derek που δεν ποτίζεται το καλοκαίρι. Διατηρείται καλά, όμως όταν φυτρώνει κοντά σε φυτά που ποτίζονται κάθε τόσο – ας πούμε κοντά στην κατάληξη της ράμπας της ανατολικής βεράντας, όπου ναι μεν δεν ποτίζεται αλλά επωφελείται της δροσιάς των γύρω φυτών που είναι ενταγμένα στο αυτόματο σύστημα… σε σημείο που να έχει σχηματίσει μια μεγάλη τούφα με διάμετρο ενός μέτρου. Πολλαπλασιάζεται εύκολα και χρησιμεύει ως όμορφη εδαφοκάλυψη γι αυτό την χρησιμοποιώ συχνά εδώ κι εκεί στον κήπο."
Salvia discolor
«Αυτή αποτελεί την μεγαλύτερη επιτυχία. Ποτίζεται λιγότερο από τις άλλες σάλβιες στις πεζούλες αλλά δεν μαραίνεται ποτέ και μοιάζει να ανθίζει συνεχώς, χειμώνα και καλοκαίρι. Μια φορά που τη σκέπασα με ειδικό ύφασμα για προστασία απ την παγωνιά, συνέχισε να ανθίζει ακόμα και κουκουλωμένη. Στη μικρή πεζούλα κάτω απ τη ράμπα ξεχύνεται και κατεβαίνει απ το τειχίο σε σημείο που να έχω πεισθεί ότι αυτή η σάλβια αρέσκεται να χύνεται πάνω από κάτι. Χρειάζεται τη λιγότερη φροντίδα και συντήρηση, γιατί ακόμα και όταν μαραίνονται και πέφτουν τα λουλούδια της αφήνουν μόνο κάτι διακριτικά ξερά κοτσανάκια που κόβονται εύκολα με το χέρι.»
