Είναι απίστευτο πόσες λανθασμένες υποθέσεις μπορούμε ανεξερεύνητα να θεωρούμε ως δεδομένες επι χρόνια, όταν οι εμφανώς σωστές βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας από την αρχή.
Ασχολούμαι με τον κήπο μου για πάνω από 30 χρόνια, και σ’ αυτά τα χρόνια συγχρόνως μελετώ, σκέφτομαι και ερευνώ θέματα κήπων και φυτών και γράφω τις σκέψεις μου γι αυτά, εξηγώντας τις ειδικές ιδιότητες, ανάγκες και προκλήσεις της κηπουρικής στη Μεσόγειο και σε μεσογειακά κλίματα ανά τον κόσμο. Όλον αυτό τον καιρό είχα συνηθίσει να χαρακτηρίζω και να αντιμετωπίζω τον Ιούλιο και τον Αύγουστο ως μήνες «νεκρούς,» μήνες απραξίας, όταν το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να κόβεις τα ξερά λουλούδια, να ποτίζεις τις γλάστρες και τα εποχιακά και να νοικοκυρεύεις τις ξερές περιοχές ώστε να μοιάζουν ηθελημένα γυμνές και απλές και όχι αφρόντιστες και ταλαιπωρημένες.
Ίσως, αν είχα έναν ανθόκηπο καθαρά διακοσμητικό και καμάρωνα τα εφέ άνθησης και χρωμάτων κάθε άνοιξη και καλοκαίρι, αυτή η στενή αντιμετώπιση θα ήταν δικαιολογημένη. Μόνο που η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Όχι μόνο πιστεύω ακράδαντα στην μεσογειακή εποχικότητα και τις ειδικές απαιτήσεις της κηπουρικής σε ξερά κλίματα, αλλά έχω και φροντίζω, εδώ στην Κέρκυρα, μιά ιδιοκτησία 60 περίπου στρεμμάτων, που εκτός από τις πιο διακοσμητικές περιοχές τριγύρω στο σπίτι περιλαμβάνει ένα αμπέλι 2 περίπου στρεμμάτων, 60 περίπου ρίζες ελιάς, 35 ρίζες εσπεριδοειδών, και καμιά εικοσαριά άλλα φρουτόδεντρα. ΄Εχουμε επίσης έναν μεγάλο λαχανόκηπο. Οι μη καλλιεργημένες περιοχές είναι είτε δασώδεις με ντόπιες δρύες, κυπαρίσσια και δέντρα του Ιούδα, είτε λόγγος, με βελανιδιές, σκίνα, μυρτιές και σπάρτα, κουμαριές, βάτους, καθώς και άλλους, λιγότερο ανθεκτικούς θάμνους. Τα υπόλοιπα είναι φρύγανα, με λαδανιές, θυμάρι, φλώμη, ρίγανη, φασκόμηλο, μέντα και άλλους υπόθαμνους.
Τους τελευταίους μήνες άρχισα να κρατώ λεπτομερείς σημειώσεις για ό,τι είχε σχέση με τις καθημερινές δραστηριότητες εδώ στο κτήμα, και να παίρνω πολλές φωτογραφίες καταγράφοντας καταστάσεις και διαδικασίες. Όλα αυτά με σκοπό κάποια στιγμή να γράψω ένα χρονικό, μήνα προς μήνα, για δημοσίευση. Περιέργως πως, ήταν η καταγραφή και η φωτογράφηση, όχι οι ίδιες οι δραστηριότητες, που με έβαλαν σ’ ένα νέο δρόμο σκέψης και οδήγησαν σταδιακά στη συνειδητοποίηση ότι ο Ιούλιος, όχι μόνο δεν είναι «νεκρός» μήνας, αλλά είναι μήνας («θεριστής» εξ άλλου) ακμαίας δραστηριότητας και παραγωγής – όσο πιο ζωντανός μπορεί να είναι ένας μήνας στην εξοχή.
Αναγκάστηκα να ομολογήσω στον εαυτό μου ότι είχα τυφλωθεί από τη λουλουδομανία εναντίον της οποίας εκήρυτα με τόση αλαζονεία τόσα χρόνια.
Ορίστε μιά περίληψη της ζωής μας φέτος τον Ιούλιο.
Ο μήνας άνοιξε με τη συνέχεια της συγκομιδής της λεβάντας. ΄Εχουμε 5 διαφορετικές ποικιλίες αρωματικής λεβάντας Lavandula x intermedia (Grosso, Dutch, Super, Provence και Alba). Επί δυο-τρεις μέρες, νωρίς το πρωί πριν ζεστάνει ο ήλιος (τότε είναι πιο συγκεντρωμένα τα αιθέρια έλαια) κόβαμε τα κοτσάνια από χαμηλά, τα οργανώναμε ανάλογα με το μήκος τους και τα κάναμε μάτσα για να κρεμαστούν από ένα μαδέρι σε μια σκιερή γωνιά της κουζίνας. Μια παρένθεση εδώ για να δηλώσω, ότι από καθαρό πείσμα δεν δίνω ούτε ένα από τα έντονα αρωματικά σακουλάκια που φτιάχνω σε φίλους που επιμένουν να ποτίζουν απλόχερα τις δικές τους λεβάντες, και κόβουν τα άνθη όταν πια έχουν ξεραθεί τον Αύγουστο «γιατί είναι τόσο όμορφες» στην ακμή τους που είναι κρίμα να τις χαλάσεις. Και ύστερα απορούν γιατί τα δικά τους σακουλάκια δεν έχουν τα έντονο άρωμα που θέλουν και καταλήγουν ότι έχουν τη λάθος ποικιλία.
Η λεβάντα πριν από τη συγκομιδή.
Τις πρώτες μέρες του μήνα βγάλαμε και το σκόρδο – είχαν πια ξεραθεί τελείως τα φύλλα. Το χώμα ήταν κατάξερο, αλλά παρ’ όλα αυτά ο αγρός ήταν γεμάτος άγρια μέντα. (Δεν είμαι βέβαιη αλλά νομίζω ότι είναι Mentα pulegium που δεν είναι βρώσιμη, αλλά έχει φυσικές εντομοαπωθητικές ιδιότητες που πρέπει να ερευνήσω μήπως του χρόνου μπορούμε να κάνουμε κάποια χρήση.) Το σκόρδο ήταν απογοητευτικό.
Δοκιμάζαμε μια καινούργια περιοχή που όπως απεδείχθη δεν στράγγιζε όσο καλά περιμέναμε, και ως νωρίς την άνοιξη φέτος είχαμε ακόμα πιο πολλές βροχές από συνήθως. Σχεδόν η μισή σοδειά χάλασε. Ότι απέμενε στο πετρώδες χώμα, ήταν μεν μικρό σε μέγεθος αλλά νόστιμο και ιδιαίτερα γλυκό. Πλέξαμε κοτσίδες και τις κρεμάσαμε στο υπόστεγο. (Όταν είναι έτσι φρέσκο είναι ό,τι πρέπει για την κρεμώδη Κερκυραϊκή σκορδαλιά.)
Το απογοητευτικό σκόρδο μ’ένα ματσάκι άγρια μέντα.
Στη φωτογραφία φαίνεται πόσο φτωχό είναι το χώμα.
Στη φωτογραφία φαίνεται πόσο φτωχό είναι το χώμα.
Μετά είχαν σειρά οι πατάτες. Ήταν μικρότερες από συνήθως γιατί αργά την άνοιξη δεν είχαμε βροχή. (΄Οπως θα έχετε καταλάβει, δεν ποτίζουμε τίποτα εκτός απ τα σαλατικά και τα ζαρζαβατικά.) Το χώμα είχε πετρώσει, και η εξαγωγή ήταν δύσκολη και χρειαζοταν πολλή προσοχή. Παρ όλα αυτά οι πατάτες μας βγήκαν στρογγυλεμένες, και καθόλου στραβοχυμένες όπως συμβαίνει καμιά φορά σε έδαφος σαν το δικό μας. Λόγω της ξηρασίας των τελευταίων δύο μηνών είχαμε μεγαλύτερο ποσοστό από τις πολύ μικρούλες που δεν αξίζει να αποθηκευθούν. Αυτές είναι οι αγαπημένες όλων – ιδιαίτερα των παιδιών. Τις βουρτσίζουμε καλά και τις τηγανίζουμε ολόκληρες, με τη φλούδα. Φουσκώνουν σα λουκουμαδάκια - κριτσανιστά απ έξω και κρεμώδη μέσα.
Ύστερα ασχολήθηκα λίγο με την άγρια συγκομιδή. Το φασκόμηλο είχε μαζευτεί απ’ τον Μάιο, και η ρίγανη και μαντζουράνα τον Ιούνιο. Κατά τα μέσα Ιουλίου τα φρύγανα είχαν πάρει μια μωβ απόχρωση και οι μέλισσες χάλαγαν τον κόσμο στο βουητό (κανείς δεν τους είχε πει ότι ετούτος ο μήνας είναι «νεκρός»). Το θυμάρι (Thymus capitatus) ήταν στην ακμή της άνθησης, και γέμισα δύο μεγάλα καλάθια, το ένα για να ξεράνω σε ματσάκια για χρήση στην κουζίνα, το άλλο για να φτιάξω το παραδοσιακό μας χωνευτικό λικέρ. Μάζεψα επίσης θρούμπι (Satureja thymbra). Εκτός από τις μαραμένες ελιές που παίρνουν τ’ όνομά του, το χρησιμοποιώ πολύ, όπως μου έμαθε ένας φίλος κεφαλωνίτης, χτυπημένο με τυρί φέτα και λεμόνι, αλειμμένο στο ψωμί.
Το άγριο θυμάρι (Thymus capitatus) σε ματσάκια για στέγνωμα.
Έφτασε η ώρα για φρούτα, και ύστερα από μάλλον πενιχρή απόδοση των μουσμουλιών το Μάιο και των βερικοκιών τον Ιούνιο (που μερικοί απέδωσαν στον θερμότερο από το σύνηθες χειμώνα), οι αχλαδιές ευτυχώς ήταν φορτωμένες. Έχουμε δύο μόνο, που ξεκίνησαν τη ζωή τους ως αγριαπιδιές – το κτήμα είναι γεμάτο – και μπολιάστηκαν πριν από καμιά δεκαριά χρόνια με την ποικιλία «Κοντούλα,» μια από τις παλιές ελληνικές ποικιλίες που κόντευε να εξαφανιστεί αλλά ευτυχώς τα τελευταία χρόνια καλλιεργείται ξανά για το εμπόριο.
Έχω ιδιαίτερο δεσμό με αυτή την ποικιλία. Επειδή δεν μωλωπίζονται εύκολα η μητέρα μου, όταν πηγαίναμε στην παραλία για μπάνιο έπαιρνε μια γεμάτη σακούλα μαζί για το κολατσιό μας. Και τώρα ακόμα μου φαίνονται πιο νόστιμες ξεβγαλμένες με αρμυρό νερό. Φέτος το καλοκαίρι έμαθα το κόλπο και στον εγγονό μου. Τα αχλάδια αυτά ωριμάζουν όλα μαζί και έτσι και ωριμάσουν δεν κρατάνε πολύ, ούτε γίνονται γλυκό ή μαρμελάδα, έτσι το περίσσευμα πάει στους φίλους, που έχουν κι αυτοί παιδικές αναμνήσεις.
Οι κοντούλες στο κλαρί.
Τα εσπεριδοειδή τώρα τελειώνουν πια καθώς η επόμενη γενιά, μέχρι τώρα μικρά καταπράσινα μπαλάκια, αρχίζει και μεστώνει. Αφήνουμε τα πορτοκάλια πάνω στο δέντρο όσο το δυνατόν περισσότερο (και όσο επιτρέπει ο άνεμος) γιατί γίνονται όλο και πιο γλυκά... οι φιλοξενούμενοί μας δεν πιστεύουν ότι η πορτοκαλάδα τους δεν έχει ζάχαρη. Τα τελευταία μας τα κόβουμε κατά τα μέσα του μήνα. Τα ξυνονέραντζα πάνε σχεδόν όλα στο κόμποστ. Χρησιμοποίησα αρκετά μόνο όταν έκανα τη μαρμελάδα (με 5 εσπεριδοειδή) τον Απρίλιο.
Φέτος έφτιαξα Limoncello για πρώτη φορά από μια συγκεκριμένη λεμονιά ζακυνθινή που κάνει γλυκά μυρωδάτα λεμόνια. Ακολούθησα την πιο απλή από τις συνταγές που βρήκα στο ιντερνέτ (μερικές θέλανε ειδικό οινόπνευμα, αλλεπάλληλα φιλτραρίσματα και πάει λέγοντας). Δεν θα είναι έτοιμο για κατανάλωση πριν από τον Οκτώβριο, αλλά έχει ωραίο χρώμα και καταπληκτικό άρωμα.
Στα μέσα του μήνα ο λαχανόκηπος ήταν πια σε φάση υπερπαραγωγής. Μια μέρα κόψαμε 30 αγγούρια, και κάθισα και έκανα 4 βάζα τουρσί - παρ’ όλο που δεν είναι η σωστή μικρή ποικιλία. Κομμένα σε χοντρές φέτες γίνονται μια χαρά και είναι έτοιμα σ’ ένα μήνα. Τα φασολάκια ξεκίνησαν σιγά σιγά, μια «χεριά» τη φορά, και περιμέναμε μερικές μέρες μέχρι να μαζέψουμε αρκετά για την πρώτη κατσαρόλα. Βέβαια ώσπου να φτάσει το τέλος του μήνα τα ζεματίζαμε κάθε μέρα για κατάψυξη. Σε αντίθεση, τα αμπελοφάσουλα συνέχισαν σε πολύ αργό ρυθμό, ίσα ίσα για μια σαλάτα την εβδομάδα, με μερικά να περιμένουν μέρες στο ψυγείο, έτσι δεν τα ευχαριστηθήκαμε φέτος.
Αγγούρι φέτες στην άρμη.
Οι ντομάτες άργησαν. Κόψαμε τις πρώτες στο τέλος της πρώτης εβδομάδας του μήνα. Ήταν ντοματίνια της ποικιλίας “Black Cherry” που έσπερνα για πρώτη φορά. Μ’ άρεσαν – πολύ γλυκά με έντονη συγκεντρωμένη γεύση ντομάτας. Νομίζω θα τα καθιερώσω. Όσο προχωρούσε ο μήνας άρχισαν να ωριμάζουν οι μεγάλες ντομάτες, η μία ποικιλία μετά την άλλη - Brandywine κόκκινες και ροζ, San Marzano για πελτέ και σάλτσες, Marmande, και Black Crim. (Δυστυχώς φέτος δεν βρήκα σπόρο για την αγαπημένη μου ποικιλία Persimmon, με το φωτεινό πορτοκαλί χρώμα και την άφθονη σε αναλογία με σπόρους νόστιμη σάρκα.) Απ’ τη μιά στιγμή στην άλλη δεν τις προλαβαίναμε. Αρχίσαμε να τις απλώνουμε αλατισμένες για λιαστές, να τις ζεματάμε για την κατάψυξη, και να φτιάχνουμε πελτέ, σάλτσα και chutney. (Για του χρόνου υποσχέθηκα στον εγγονό μου ακόμα και σπιτικό κέτσαπ.) Μιά τεράστια κανάτα gazpacho (για να πίνουμε στο ποτήρι κατά τη διάρκεια της ημέρας όπως κάνουν στην Ισπανία) βρήκε μόνιμη θέση στο ψυγείο μας.
Ντομάτες λιαστές
Στα μέσα του μήνα άρχισαν και οι μελιτζάνες. Φέτος δοκίμασα μια νέα (για μένα) ποικιλία για να αναπληρώσω το κενό που αφήνει ή έλειψη σπόρου της αγαπημένης μου Violette di Firenze, με το ζωηρό μωβ χρώμα. Η καινούργια, επίσης από την Ιταλία, λέγεται Lista de Gandia. Στην εμφάνιση είναι πολύ εντυπωσιακές – φόντο κρεμ με άνισες ραβδώσεις ανοιχτού μωβ που σκουραίνει καθώς ωριμάζει η μελιτζάνα. Αλλά και στη γεύση πολύ ικανοποιητικές, λεπτόφλουδες και γλυκές, που όμως αφήνουν μια ελαφριά υπόπικρη γεύση στο στόμα, ακόμα και όταν τις αλατίζω πριν για να ιδρώσουν. Βεβαία για αυτό μπορεί να φταίω εγώ γιατί, με τον ασυνήθιστο τους χρωματισμό δεν είμαι βέβαιη πότε είναι γινωμένες και είναι πιθανό να τις κόβω πριν ωριμάσουν τελείως. ΄Εχουν μεγάλη επιτυχία τηγανητές με σκορδαλιά, ή ελαφριά γιαχνισμένες με λίγο κρεμμύδι, φρέσκιες ντομάτες και πολύ ψιλοκομμένο δυόσμο (στα τελευταία δέκα λεπτά). Για πιο «εύρωστες» συνταγές, όπως το μπριάμι ή η μελιτζανοσαλάτα χρησιμοποιώ τις κανονικές μας ελληνικές μελιτζάνες που μπορούν να αντιμετωπίσουν το συναγωνισμό με σκόρδο, κρεμμύδι, ντομάτα και μαϊντανό σε γερές δόσεις.
Μελιτζάνες Lista di Gandia.
Διάφορες ποικιλίες πιπεριές άρχισαν να ωριμάζουν μέσα στο μήνα είτε για να φαγωθούν φρέσκιες είτε να κρεμαστούν σε μάτσα (χώρια οι καυτερές από τις γλυκές) στη σκιά ώσπου να ξεραθούν.
Την ίδια εποχή άγρια αντράκλα/γλυστρίδα (Portulaca) φυτρώνει με αφθονία (σε ένδειξη ενθουσιασμού για το συχνό πότισμα) ανάμεσα στις ντοματιές. Όσο είναι τρυφερή (πριν ανθίσει) την προσθέτουμε στην καθημερινή ντοματοσαλάτα. (Είναι γεμάτη βιταμίνες και θρεπτικές ουσίες.) Ξέρω ότι πολλοί την κάνουνε και τουρσί, αλλά είναι τόσο νόστιμη ωμή, που δεν μας περισσεύει αρκετή για τα παραπέρα.
Και όσο εμείς ασχολούμεθα με τη συγκομιδή, με το πότισμα, με το μαγείρεμα, την αποθήκευση αλλά και το φάγωμα των άφθονων δώρων της Γής, στις γύρω πλάγιές ανθίζουν και μοσκοβολάνε σε κύματα μαβιά οι λυγαριές (Vitex agnus-castus), και η αγριοκληματίδα (Clematis flammula) που φέτος κράτησε πάνω από μήνα, σκαρφαλώνει πάνω σε δέντρα και θάμνους στην άκρη του δρόμου, φέγγοντας κάτασπρη και δαντελλένια στο φώς του ήλιου.
Στην τελική απογραφή, ένας μήνας παραγωγής και ομορφιάς.
Μιά θλιβερή υποσημείωση: Στα μέσα Αυγούστου, λίγες μέρες αφού έγραψα τα παραπάνω, όλες μας οι ντοματιές - 40 περίπου ρίζες, ξεράθηκαν μέσα σε λίγες μέρες. Είχαν προσβληθεί απ το νεόφερτο έντομο Tuta absoluta, πού όπως μαθαίνω ήρθε πέρσι στην Ευρώπη από την Νότια Αμερική και επιτίθεται ειδικά στις ντοματιές.
Οι ντοματιές μετα από επίθεση της Tuta absoluta.
