Ο Ιούλιος με νέα μάτια

Άρθρο της Καλής Δοξιάδη από το τεύχος 62 (Οκτώβριος 2010) του TMG

Είναι απίστευτο πόσες λανθασμένες υποθέσεις μπορούμε ανεξερεύνητα να θεωρούμε ως δεδομένες επι χρόνια, όταν οι εμφανώς σωστές βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας από την αρχή.

Ασχολούμαι με τον κήπο μου για πάνω από 30 χρόνια, και σ’ αυτά τα χρόνια συγχρόνως μελετώ, σκέφτομαι και ερευνώ θέματα κήπων και φυτών και γράφω τις σκέψεις μου γι αυτά, εξηγώντας τις ειδικές ιδιότητες, ανάγκες και προκλήσεις της κηπουρικής στη Μεσόγειο και σε μεσογειακά κλίματα ανά τον κόσμο. Όλον αυτό τον καιρό είχα συνηθίσει να χαρακτηρίζω και να αντιμετωπίζω τον Ιούλιο και τον Αύγουστο ως μήνες «νεκρούς,» μήνες απραξίας, όταν το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να κόβεις τα ξερά λουλούδια, να ποτίζεις τις γλάστρες και τα εποχιακά και να νοικοκυρεύεις τις ξερές περιοχές ώστε να μοιάζουν ηθελημένα γυμνές και απλές και όχι αφρόντιστες και ταλαιπωρημένες.

Ίσως, αν είχα έναν ανθόκηπο καθαρά διακοσμητικό και καμάρωνα τα εφέ άνθησης και χρωμάτων κάθε άνοιξη και καλοκαίρι, αυτή η στενή αντιμετώπιση θα ήταν δικαιολογημένη. Μόνο που η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Όχι μόνο πιστεύω ακράδαντα στην μεσογειακή εποχικότητα και τις ειδικές απαιτήσεις της κηπουρικής σε ξερά κλίματα, αλλά έχω και φροντίζω, εδώ στην Κέρκυρα, μιά ιδιοκτησία 60 περίπου στρεμμάτων, που εκτός από τις πιο διακοσμητικές περιοχές τριγύρω στο σπίτι περιλαμβάνει ένα αμπέλι 2 περίπου στρεμμάτων, 60 περίπου ρίζες ελιάς, 35 ρίζες εσπεριδοειδών, και καμιά εικοσαριά άλλα φρουτόδεντρα. ΄Εχουμε επίσης έναν μεγάλο λαχανόκηπο. Οι μη καλλιεργημένες περιοχές είναι είτε δασώδεις με ντόπιες δρύες, κυπαρίσσια και δέντρα του Ιούδα, είτε λόγγος, με βελανιδιές, σκίνα, μυρτιές και σπάρτα, κουμαριές, βάτους, καθώς και άλλους, λιγότερο ανθεκτικούς θάμνους. Τα υπόλοιπα είναι φρύγανα, με λαδανιές, θυμάρι, φλώμη, ρίγανη, φασκόμηλο, μέντα και άλλους υπόθαμνους.

Τους τελευταίους μήνες άρχισα να κρατώ λεπτομερείς σημειώσεις για ό,τι είχε σχέση με τις καθημερινές δραστηριότητες εδώ στο κτήμα, και να παίρνω πολλές φωτογραφίες καταγράφοντας καταστάσεις και διαδικασίες. Όλα αυτά με σκοπό κάποια στιγμή να γράψω ένα χρονικό, μήνα προς μήνα, για δημοσίευση. Περιέργως πως, ήταν η καταγραφή και η φωτογράφηση, όχι οι ίδιες οι δραστηριότητες, που με έβαλαν σ’ ένα νέο δρόμο σκέψης και οδήγησαν σταδιακά στη συνειδητοποίηση ότι ο Ιούλιος, όχι μόνο δεν είναι «νεκρός» μήνας, αλλά είναι μήνας («θεριστής» εξ άλλου) ακμαίας δραστηριότητας και παραγωγής – όσο πιο ζωντανός μπορεί να είναι ένας μήνας στην εξοχή.

Αναγκάστηκα να ομολογήσω στον εαυτό μου ότι είχα τυφλωθεί από τη λουλουδομανία εναντίον της οποίας εκήρυτα με τόση αλαζονεία τόσα χρόνια.

Ορίστε μιά περίληψη της ζωής μας φέτος τον Ιούλιο.

Ο μήνας άνοιξε με τη συνέχεια της συγκομιδής της λεβάντας. ΄Εχουμε 5 διαφορετικές ποικιλίες αρωματικής λεβάντας Lavandula x intermedia (Grosso, Dutch, Super, Provence και Alba). Επί δυο-τρεις μέρες, νωρίς το πρωί πριν ζεστάνει ο ήλιος (τότε είναι πιο συγκεντρωμένα τα αιθέρια έλαια) κόβαμε τα κοτσάνια από χαμηλά, τα οργανώναμε ανάλογα με το μήκος τους και τα κάναμε μάτσα για να κρεμαστούν από ένα μαδέρι σε μια σκιερή γωνιά της κουζίνας. Μια παρένθεση εδώ για να δηλώσω, ότι από καθαρό πείσμα δεν δίνω ούτε ένα από τα έντονα αρωματικά σακουλάκια που φτιάχνω σε φίλους που επιμένουν να ποτίζουν απλόχερα τις δικές τους λεβάντες, και κόβουν τα άνθη όταν πια έχουν ξεραθεί τον Αύγουστο «γιατί είναι τόσο όμορφες» στην ακμή τους που είναι κρίμα να τις χαλάσεις. Και ύστερα απορούν γιατί τα δικά τους σακουλάκια δεν έχουν τα έντονο άρωμα που θέλουν και καταλήγουν ότι έχουν τη λάθος ποικιλία.

Η λεβάντα πριν από τη συγκομιδή.

Τις πρώτες μέρες του μήνα βγάλαμε και το σκόρδο – είχαν πια ξεραθεί τελείως τα φύλλα. Το χώμα ήταν κατάξερο, αλλά παρ’ όλα αυτά ο αγρός ήταν γεμάτος άγρια μέντα. (Δεν είμαι βέβαιη αλλά νομίζω ότι είναι Mentα pulegium που δεν είναι βρώσιμη, αλλά έχει φυσικές εντομοαπωθητικές ιδιότητες που πρέπει να ερευνήσω μήπως του χρόνου μπορούμε να κάνουμε κάποια χρήση.) Το σκόρδο ήταν απογοητευτικό.

Δοκιμάζαμε μια καινούργια περιοχή που όπως απεδείχθη δεν στράγγιζε όσο καλά περιμέναμε, και ως νωρίς την άνοιξη φέτος είχαμε ακόμα πιο πολλές βροχές από συνήθως. Σχεδόν η μισή σοδειά χάλασε. Ότι απέμενε στο πετρώδες χώμα, ήταν μεν μικρό σε μέγεθος αλλά νόστιμο και ιδιαίτερα γλυκό. Πλέξαμε κοτσίδες και τις κρεμάσαμε στο υπόστεγο. (Όταν είναι έτσι φρέσκο είναι ό,τι πρέπει για την κρεμώδη Κερκυραϊκή σκορδαλιά.)

Το απογοητευτικό σκόρδο μ’ένα ματσάκι άγρια μέντα.
Στη φωτογραφία φαίνεται πόσο φτωχό είναι το χώμα.

Μετά είχαν σειρά οι πατάτες. Ήταν μικρότερες από συνήθως γιατί αργά την άνοιξη δεν είχαμε βροχή. (΄Οπως θα έχετε καταλάβει, δεν ποτίζουμε τίποτα εκτός απ τα σαλατικά και τα ζαρζαβατικά.) Το χώμα είχε πετρώσει, και η εξαγωγή ήταν δύσκολη και χρειαζοταν πολλή προσοχή. Παρ όλα αυτά οι πατάτες μας βγήκαν στρογγυλεμένες, και καθόλου στραβοχυμένες όπως συμβαίνει καμιά φορά σε έδαφος σαν το δικό μας. Λόγω της ξηρασίας των τελευταίων δύο μηνών είχαμε μεγαλύτερο ποσοστό από τις πολύ μικρούλες που δεν αξίζει να αποθηκευθούν. Αυτές είναι οι αγαπημένες όλων – ιδιαίτερα των παιδιών. Τις βουρτσίζουμε καλά και τις τηγανίζουμε ολόκληρες, με τη φλούδα. Φουσκώνουν σα λουκουμαδάκια - κριτσανιστά απ έξω και κρεμώδη μέσα.

Ύστερα ασχολήθηκα λίγο με την άγρια συγκομιδή. Το φασκόμηλο είχε μαζευτεί απ’ τον Μάιο, και η ρίγανη και μαντζουράνα τον Ιούνιο. Κατά τα μέσα Ιουλίου τα φρύγανα είχαν πάρει μια μωβ απόχρωση και οι μέλισσες χάλαγαν τον κόσμο στο βουητό (κανείς δεν τους είχε πει ότι ετούτος ο μήνας είναι «νεκρός»). Το θυμάρι (Thymus capitatus) ήταν στην ακμή της άνθησης, και γέμισα δύο μεγάλα καλάθια, το ένα για να ξεράνω σε ματσάκια για χρήση στην κουζίνα, το άλλο για να φτιάξω το παραδοσιακό μας χωνευτικό λικέρ. Μάζεψα επίσης θρούμπι (Satureja thymbra). Εκτός από τις μαραμένες ελιές που παίρνουν τ’ όνομά του, το χρησιμοποιώ πολύ, όπως μου έμαθε ένας φίλος κεφαλωνίτης, χτυπημένο με τυρί φέτα και λεμόνι, αλειμμένο στο ψωμί.

Το άγριο θυμάρι (Thymus capitatus) σε ματσάκια για στέγνωμα.

Έφτασε η ώρα για φρούτα, και ύστερα από μάλλον πενιχρή απόδοση των μουσμουλιών το Μάιο και των βερικοκιών τον Ιούνιο (που μερικοί απέδωσαν στον θερμότερο από το σύνηθες χειμώνα), οι αχλαδιές ευτυχώς ήταν φορτωμένες. Έχουμε δύο μόνο, που ξεκίνησαν τη ζωή τους ως αγριαπιδιές – το κτήμα είναι γεμάτο – και μπολιάστηκαν πριν από καμιά δεκαριά χρόνια με την ποικιλία «Κοντούλα,» μια από τις παλιές ελληνικές ποικιλίες που κόντευε να εξαφανιστεί αλλά ευτυχώς τα τελευταία χρόνια καλλιεργείται ξανά για το εμπόριο.

Έχω ιδιαίτερο δεσμό με αυτή την ποικιλία. Επειδή δεν μωλωπίζονται εύκολα η μητέρα μου, όταν πηγαίναμε στην παραλία για μπάνιο έπαιρνε μια γεμάτη σακούλα μαζί για το κολατσιό μας. Και τώρα ακόμα μου φαίνονται πιο νόστιμες ξεβγαλμένες με αρμυρό νερό. Φέτος το καλοκαίρι έμαθα το κόλπο και στον εγγονό μου. Τα αχλάδια αυτά ωριμάζουν όλα μαζί και έτσι και ωριμάσουν δεν κρατάνε πολύ, ούτε γίνονται γλυκό ή μαρμελάδα, έτσι το περίσσευμα πάει στους φίλους, που έχουν κι αυτοί παιδικές αναμνήσεις.

Οι κοντούλες στο κλαρί.

Τα εσπεριδοειδή τώρα τελειώνουν πια καθώς η επόμενη γενιά, μέχρι τώρα μικρά καταπράσινα μπαλάκια, αρχίζει και μεστώνει. Αφήνουμε τα πορτοκάλια πάνω στο δέντρο όσο το δυνατόν περισσότερο (και όσο επιτρέπει ο άνεμος) γιατί γίνονται όλο και πιο γλυκά... οι φιλοξενούμενοί μας δεν πιστεύουν ότι η πορτοκαλάδα τους δεν έχει ζάχαρη. Τα τελευταία μας τα κόβουμε κατά τα μέσα του μήνα. Τα ξυνονέραντζα πάνε σχεδόν όλα στο κόμποστ. Χρησιμοποίησα αρκετά μόνο όταν έκανα τη μαρμελάδα (με 5 εσπεριδοειδή) τον Απρίλιο.

Φέτος έφτιαξα Limoncello για πρώτη φορά από μια συγκεκριμένη λεμονιά ζακυνθινή που κάνει γλυκά μυρωδάτα λεμόνια. Ακολούθησα την πιο απλή από τις συνταγές που βρήκα στο ιντερνέτ (μερικές θέλανε ειδικό οινόπνευμα, αλλεπάλληλα φιλτραρίσματα και πάει λέγοντας). Δεν θα είναι έτοιμο για κατανάλωση πριν από τον Οκτώβριο, αλλά έχει ωραίο χρώμα και καταπληκτικό άρωμα.

Στα μέσα του μήνα ο λαχανόκηπος ήταν πια σε φάση υπερπαραγωγής. Μια μέρα κόψαμε 30 αγγούρια, και κάθισα και έκανα 4 βάζα τουρσί - παρ’ όλο που δεν είναι η σωστή μικρή ποικιλία. Κομμένα σε χοντρές φέτες γίνονται μια χαρά και είναι έτοιμα σ’ ένα μήνα. Τα φασολάκια ξεκίνησαν σιγά σιγά, μια «χεριά» τη φορά, και περιμέναμε μερικές μέρες μέχρι να μαζέψουμε αρκετά για την πρώτη κατσαρόλα. Βέβαια ώσπου να φτάσει το τέλος του μήνα τα ζεματίζαμε κάθε μέρα για κατάψυξη. Σε αντίθεση, τα αμπελοφάσουλα συνέχισαν σε πολύ αργό ρυθμό, ίσα ίσα για μια σαλάτα την εβδομάδα, με μερικά να περιμένουν μέρες στο ψυγείο, έτσι δεν τα ευχαριστηθήκαμε φέτος.

Αγγούρι φέτες στην άρμη.

Οι ντομάτες άργησαν. Κόψαμε τις πρώτες στο τέλος της πρώτης εβδομάδας του μήνα. Ήταν ντοματίνια της ποικιλίας “Black Cherry” που έσπερνα για πρώτη φορά. Μ’ άρεσαν – πολύ γλυκά με έντονη συγκεντρωμένη γεύση ντομάτας. Νομίζω θα τα καθιερώσω. Όσο προχωρούσε ο μήνας άρχισαν να ωριμάζουν οι μεγάλες ντομάτες, η μία ποικιλία μετά την άλλη - Brandywine κόκκινες και ροζ, San Marzano για πελτέ και σάλτσες, Marmande, και Black Crim. (Δυστυχώς φέτος δεν βρήκα σπόρο για την αγαπημένη μου ποικιλία Persimmon, με το φωτεινό πορτοκαλί χρώμα και την άφθονη σε αναλογία με σπόρους νόστιμη σάρκα.) Απ’ τη μιά στιγμή στην άλλη δεν τις προλαβαίναμε. Αρχίσαμε να τις απλώνουμε αλατισμένες για λιαστές, να τις ζεματάμε για την κατάψυξη, και να φτιάχνουμε πελτέ, σάλτσα και chutney. (Για του χρόνου υποσχέθηκα στον εγγονό μου ακόμα και σπιτικό κέτσαπ.) Μιά τεράστια κανάτα gazpacho (για να πίνουμε στο ποτήρι κατά τη διάρκεια της ημέρας όπως κάνουν στην Ισπανία) βρήκε μόνιμη θέση στο ψυγείο μας.

Ντομάτες λιαστές

Στα μέσα του μήνα άρχισαν και οι μελιτζάνες. Φέτος δοκίμασα μια νέα (για μένα) ποικιλία για να αναπληρώσω το κενό που αφήνει ή έλειψη σπόρου της αγαπημένης μου Violette di Firenze, με το ζωηρό μωβ χρώμα. Η καινούργια, επίσης από την Ιταλία, λέγεται Lista de Gandia. Στην εμφάνιση είναι πολύ εντυπωσιακές – φόντο κρεμ με άνισες ραβδώσεις ανοιχτού μωβ που σκουραίνει καθώς ωριμάζει η μελιτζάνα. Αλλά και στη γεύση πολύ ικανοποιητικές, λεπτόφλουδες και γλυκές, που όμως αφήνουν μια ελαφριά υπόπικρη γεύση στο στόμα, ακόμα και όταν τις αλατίζω πριν για να ιδρώσουν. Βεβαία για αυτό μπορεί να φταίω εγώ γιατί, με τον ασυνήθιστο τους χρωματισμό δεν είμαι βέβαιη πότε είναι γινωμένες και είναι πιθανό να τις κόβω πριν ωριμάσουν τελείως. ΄Εχουν μεγάλη επιτυχία τηγανητές με σκορδαλιά, ή ελαφριά γιαχνισμένες με λίγο κρεμμύδι, φρέσκιες ντομάτες και πολύ ψιλοκομμένο δυόσμο (στα τελευταία δέκα λεπτά). Για πιο «εύρωστες» συνταγές, όπως το μπριάμι ή η μελιτζανοσαλάτα χρησιμοποιώ τις κανονικές μας ελληνικές μελιτζάνες που μπορούν να αντιμετωπίσουν το συναγωνισμό με σκόρδο, κρεμμύδι, ντομάτα και μαϊντανό σε γερές δόσεις.

Μελιτζάνες Lista di Gandia.

Διάφορες ποικιλίες πιπεριές άρχισαν να ωριμάζουν μέσα στο μήνα είτε για να φαγωθούν φρέσκιες είτε να κρεμαστούν σε μάτσα (χώρια οι καυτερές από τις γλυκές) στη σκιά ώσπου να ξεραθούν.

Την ίδια εποχή άγρια αντράκλα/γλυστρίδα (Portulaca) φυτρώνει με αφθονία (σε ένδειξη ενθουσιασμού για το συχνό πότισμα) ανάμεσα στις ντοματιές. Όσο είναι τρυφερή (πριν ανθίσει) την προσθέτουμε στην καθημερινή ντοματοσαλάτα. (Είναι γεμάτη βιταμίνες και θρεπτικές ουσίες.) Ξέρω ότι πολλοί την κάνουνε και τουρσί, αλλά είναι τόσο νόστιμη ωμή, που δεν μας περισσεύει αρκετή για τα παραπέρα.

Και όσο εμείς ασχολούμεθα με τη συγκομιδή, με το πότισμα, με το μαγείρεμα, την αποθήκευση αλλά και το φάγωμα των άφθονων δώρων της Γής, στις γύρω πλάγιές ανθίζουν και μοσκοβολάνε σε κύματα μαβιά οι λυγαριές (Vitex agnus-castus), και η αγριοκληματίδα (Clematis flammula) που φέτος κράτησε πάνω από μήνα, σκαρφαλώνει πάνω σε δέντρα και θάμνους στην άκρη του δρόμου, φέγγοντας κάτασπρη και δαντελλένια στο φώς του ήλιου.

Στην τελική απογραφή, ένας μήνας παραγωγής και ομορφιάς.

Μιά θλιβερή υποσημείωση: Στα μέσα Αυγούστου, λίγες μέρες αφού έγραψα τα παραπάνω, όλες μας οι ντοματιές - 40 περίπου ρίζες, ξεράθηκαν μέσα σε λίγες μέρες. Είχαν προσβληθεί απ το νεόφερτο έντομο Tuta absoluta, πού όπως μαθαίνω ήρθε πέρσι στην Ευρώπη από την Νότια Αμερική και επιτίθεται ειδικά στις ντοματιές.

Οι ντοματιές μετα από επίθεση της Tuta absoluta.

O Άνεμος

Άρθρο Της Jennifer Gay από το τεύχος 62 (Οκτώβριος 2010) του TMG

΄Οποιος έχει κήπο στη Μεσόγειο ξέρει καλά πως πρέπει να λάβει υπ’ όψιν τα στοιχεία της φύσης και να προσαρμοστεί στις συνθήκες που επιβάλλουν. Ο καυτός ήλιος, το φτωχό βραχώδες χώμα και η καλοκαιρινή ξηρασία επηρεάζουν το τι κάνουμε και πώς. Το στοιχείο «άνεμος» είναι άλλο αναμφισβήτητο δεδομένο στα μέρη μας, και αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερη δυσκολία από τα άλλα. Οι δυνατοί στεγνοί άνεμοι, πολλές φορές απρόβλεπτοι και πάντα κουραστικοί για ανθρώπους και φυτά, μπορούν να προκαλέσουν μεγάλες καταστροφές μέσα σε λίγες ώρες, ιδιαίτερα στις ακτές όπου συν τοις άλλοις είναι φορτωμένοι με αρμύρα. Σ’αυτές τις περιπτώσεις υποφέρουν ιδιαίτερα τα φυτά, και με πολύ δυνατούς ανέμους μπορεί να ξεραθούν και τελείως.

Ο άνεμος βέβαια έχει και τα καλά του.΄Οσοι ζουν στην Ανατολική Μεσόγειο θεωρούν το μελτέμι ευλογία Θεού το κατακαλόκαιρο. Έρχεται από βορειοανατολικά αργά το πρωί και ανακουφίζει από την κάψα της ημέρας έως ότου κοπάσει κατά τη δύση του ήλιου. Βέβαια στις μέρες μας η αλλαγή κλίματος δεν μας επιτρέπει να προβλέψουμε με σχετική σιγουριά την ταχύτητα και την κατεύθυνση του ανέμου, είτε βραχυπρόθεσμα είτε μακροπρόθεσμα.

Η ταχεία κίνηση του αέρα προκαλεί απώλεια υγρασίας και από τα φυλλώματα και από το έδαφος. Πολύ συχνά τα φυτά δεν προλαβαίνουν να αντικαταστήσουν την απαραίτητη υγρασία και το φύλλωμα υφίσταται βλάβες. Τα πρόσφατα φυτεμένα είναι πιο ευάλωτα, ιδιαίτερα αν έχουν παραποτιστεί παραποτιστεί και αναπτυχθεί γρήγορα και υπερβολικά. Τα φύλλα στεγνώνουν, ξεραίνονται στις άκρες, σημαδεύονται και κουρελιάζονται., τα μπουμπούκια, τα νέα βλαστάρια και τα νέα φυλλαράκια μαραίνεται και πέφτουν. Τα κλαδιά που επιζούν μεγαλώνουν προς μία κατεύθυνση, μακριά απ τον επικρατούντα άνεμο, στραβώνοντας, και δίνοντας στο φυτό μια μονόπαντη εμφάνιση γνωστή με τον όρο krumholtz. Απότομοι ζεστοί άνεμοι εμποδίζουν τα φρούτα να μεστώσουν, τα αποδυναμώνουν και τα ρίχνουν πριν ωριμάσουν.

Σωστό φύτεμα
Η προστασία απ τον άνεμο είναι χρήσιμη για αρκετούς λόγους. Ο πιο σημαντικός είναι ότι ελαττώνει την ταχύτητα με την οποία ο άνεμος χτυπάει τα φυτά, μειώνοντας τη δύναμη της σύγκρουσης. Ένα σωστό ανεμόφραγμα θα μειώσει επίσης την απώλεια υγρασίας από φύλλα και έδαφος.

Για πρόχειρη προφύλαξη μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μάτσα από ξερά καλάμια. Και ζωντανά καλάμια (Arundo donax) φυτεύονται για προστασία σπαρτών σε πολλά μέρη της Ελλάδας – πιο πολύ στις Κυκλάδες όπου ο άνεμος είναι συνεχές πρόβλημα. Σε καλλωπιστικούς κήπους όμως, τείνουμε να θέλουμε κάτι λιγότερο μονοχρωματικό και με περισσότερο ενδιαφέρον. Οπότε προτιμάμε να φυτεύουμε σαν πρώτη σειρά προστασίας μικτές ομάδες φυτών ανθεκτικών στον άνεμο και την αρμύρα.

΄Οποιο συνδυασμό φυτών κι αν διαλέξετε, πρέπει να υπολογίζετε σε όχι λιγότερο από 50 ως 60% διαπεραστικότητας απ τον άνεμο. Πολλοί δυσκολεύονται να το πιστέψουν αυτό, αλλά η Φυσική μας λέει ότι τα υπερβολικά πυκνά ανεμοφράγματα αναπροσανατολίζουν τον άνεμο προς τα επάνω δημιουργώντας ταραχή του αέρα απ την υπήνεμη (εσωτερική) πλευρά καθώς ρουφιέται αέρας για να συμπληρώσει το κενό. Το σωστό ύψος και πλάτος (βάθος) του ανεμοφράγματός σας θα εξαρτηθεί από το μέγεθος της περιοχής που θέλετε να προστατεύσετε. Για παράδειγμα, έχει υπολογιστεί ότι ένα φράγμα ύψους 1.5μ επιβραδύνει τον άνεμο κατά 50% για φυτά που βρίσκονται σε απόσταση έως και 7.5μ, ή κατά 25% σε απόσταση έως και 15μ, και 10% έως και 30μ. Όσο για το πλάτος, και μια μονή πυκνοφυτεμένη σειρά φυτών μπορεί να αρκέσει για μια μικρή περιοχή. Βέβαια, περισσότερες σειρές φυτών με ποικιλία ύψους και σχήματος παρέχουν καλύτερη προφύλαξη. Να χρησιμοποιήσετε μικρούς πυκνούς θάμνους απ την πλευρά του ανέμου, και πίσω τους μεγαλύτερους θάμνους και δέντρα. Τα χαμηλά φυτά επιτρέπουν στον άνεμο να διαπεράσει λίγο το φύλλωμά τους αφήνοντας τον αέρα να κατευθυνθεί προς την κορυφή του φράγματος με κομμένη φόρα χωρίς να δημιουργεί ταραχή. Ομάδες χαμηλών θάμνων και από τη μέσα πλευρά περιορίζουν τη ροή του αέρα ακόμα περισσότερο.

Μερικά είδη αντιμετωπίζουν τον άνεμο καλύτερα από άλλα, επειδή έχουν πιο γερό κορμό ή κλαδιά, και ανάλογα με τον τρόπο που αναπτύσσονται οι ρίζες τους. Κανένα δέντρο δεν μπορεί εγγυημένα να αντισταθεί σε σφοδρούς ανέμους, αλλά τα ιθαγενή δέντρα είναι γενικά καλύτερα εξοπλισμένα να το καταφέρουν από τα εισαγόμενα εξωτικά. Θα πρέπει να αποφύγετε ιδιαίτερα δέντρα που από τη φύση τους είναι ευπαθή στον άνεμο – είναι πασίγνωστο, για παράδειγμα, ότι ο ευκάλυπτος και το αβοκάντο, σχίζονται κατακόρυφα κάτω από τέτοιες συνθήκες.

Αξίζει να παρατηρήσει κανείς τι συμβαίνει σε άγρια δέντρα που φυτρώνουν σε ανεμοδαρμένες τοποθεσίες. Αυτά που ξεριζώνονται πιο συχνά είναι αυτά που είναι όλα μαζί σε ομάδες μονοκαλλιέργειας, ή σε δασάκια χωρίς θάμνους ή χαμηλή βλάστηση. Σπάνια βλέπεις μοναχικά δέντρα να πέφτουν, παρ’ όλο που είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα στον άνεμο. Αυτό συμβαίνει επειδή σε ομάδες δέντρων η ανάπτυξη των ριζών περιορίζεται λόγω συναγωνισμού με τα γειτονικά δέντρα. Τα μοναχικά δέντρα απλώνουν τα κλαριά τους πολύ και αναπτύσσουν τις ρίζες τους σε ακόμα μεγαλύτερο πλάτος, χώνοντάς τις ακόμα και σε σχισμάδες βράχου.

Υπάρχει λόγος γι αυτό: στο κλίμα μας με την θερινή ξηρασία, όπου τα δέντρα εξαρτώνται απ’ την υγρασία του χώματος για την επιβίωσή τους το καλοκαίρι, η απαραίτητη έκταση του ριζικού συστήματος για την συγκέντρωση αρκετού νερού είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που χρειάζεται ένα δέντρο σε πιο υγρό κλίμα. Ακόμα και μικροί αειθαλείς θάμνοι μπορούν να έχουν ρίζες που χώνονται 6 μέτρα βαθειά σε ασβεστόλιθο. Σε συνθήκες κήπου τα φυτά σπάνια έχουν τη δυνατότητα να απλωθούν τόσο, ιδίως όταν εξαρτώνται από το πότισμα, έτσι είναι πιο επιρρεπή σε βλάβη από άνεμο και θύελλα.

Πολλά ιθαγενή φυτά μεσογειακών περιοχών έχουν μεγάλη αντοχή στον άνεμο, και θεωρώ ότι όλα έχουν πλεονεκτήματα που τα κάνουν επιθυμητά σε κάθε κήπο. ΄Ενα μίγμα μεγάλων θάμνων του λόγγου, όπως η κουμαριά (Arbutus unedo), το φιλίκι (Phillyrea latifolia), το σκίνο (Pistacia lentiscus), το ρείκι (Erica arborea), η ψευτόδαφνη (Viburnum tinus), η Μηδική η δενδρώδης (Medicago arborea), το πουρνάρι (Quercus coccifera), το σπάρτο (Spartium junceum), και ο ράμνος (Rhamnus alaternus), μπορούν να συνδυαστούν με ψηλότερα δέντρα όπως το κυπαρίσσι (Cupressus sempervirens), η ελιά (Olea europaea), η λεύκα (Populus spp.), η κουκουναριά (Pinus pinea), η αριά (Quercus ilex) και η χαρουπιά (Ceratonia siliqua). Το αρμυρίκι (Tamarix) είναι το καταλληλότερο για παράκτιες τοποθεσίες.

Στο κυρίως μέρος του κήπου επίσης μπορεί κανείς να εξασφαλίσει μεγαλύτερη προστασία από τον άνεμο φυτεύοντας δέντρα και θάμνους με αντοχή σε σφοδρούς ανέμους στα σωστά σημεία.

Δίνοντας ένα χέρι
Πολλά είδη έχουν αυξημένες πιθανότητες να αντισταθούν αποτελεσματικά σε σφοδρούς ανέμους εάν έχουν κλαδευτεί σωστά για το είδος τους. Γενικεύοντας, μπορούμε να πούμε πως όταν ο άνεμος συναντά μια πυκνή φυτική μάζα χωρίς διαπερατότητα η σύγκρουση και η ζημιά, είναι αναπόφευκτες. Όπως ήδη αναφέραμε, τα φυτά με επιφανειακές ρίζες είναι πιο ευπαθή. Μπορούμε όμως να βοηθήσουμε ένα φυτό να ριζωθεί πιο βαθειά.

Το βαρύ χώμα χωρίς απορροφητικότητα αποθαρρύνει την ανάπτυξη του φυτού εις βάθος . Ανακατεύοντας το με οργανικό υλικό ξαλαφρώνουμε το χώμα, ενθαρρύνοντας την διείσδυση των ριζών και την σωστή αποστράγγιση. Η χρήση εδαφοκαλύμματος (mulch) διατηρεί τη δροσιά και την υγρασία του εδάφους και διευκολύνει την ανάπτυξη των ριζών, και το σωστό πότισμα (όχι υπερβολικό!) τα βοηθάει να εγκατασταθούν στέρεα αυξάνοντας την αντοχή τους στον άνεμο.

Ο τρόπος του φυτέματος επίσης μπορεί να βοηθήσει. H συνηθισμένη συμβουλή που δίνεται είναι να σκάψεις έναν μεγάλο λάκκο, να τοποθετήσεις το φυτό στο κέντρο και να τον παραγεμίσεις με εμπλουτισμένο χώμα. Σε φτωχό ή βραχώδες χώμα, όμως, αυτή η συμβουλή μπορεί να έχει αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδιώκουμε. Ο μεγάλος λάκκος με το εμπλουτισμένο χώμα επιτρέπει στις ρίζες εύκολη και γρήγορη ανάπτυξη, μόνο που μόλις φτάσουν στο φτωχό σκληρό χώμα αρχίζουν έχουν προβλήματα. Επειδή δυσκολεύονται να το διαπεράσουν αρχίζουν να ακολουθούν τα όρια του λάκκου κυκλικά, ακριβώς όπως θα έκαναν σε μια γλάστρα, και με τα ίδια κακά αποτελέσματα: καθώς κουλουριάζονται μεγαλώνοντας, σφίγγουν και περιορίζουν τη μάζα του ριζικού συστήματος, αφήνοντας μικρότερο όγκο ικανό να συλλέξει νερό και θρεπτικές ουσίες, και μικρότερη δυνατότητα αντίστασης στην πίεση του ανέμου. Πρέπει να έχετε αυτό υπόψη σας όταν φυτεύετε σε μέρη με πολύ αέρα και φτωχό χώμα. Να χρησιμοποιείτε μόνο 1/3 εμπλουτισμένο χώμα και να το ανακατεύετε πολύ καλά με το χώμα που βγάλατε σκάβοντας. Προσπαθήστε να κάνετε τον λάκκο όσο το δυνατόν μεγαλύτερο, και χαλαρώστε λίγο τον πάτο και τα τοιχώματα μ’ ένα σκεπάρνι για να βοηθήσετε τις ρίζες. Μετά το φύτεμα να ποτίζετε με αφθονία και συνέπεια για να ενισχύσετε το ριζικό σύστημα στην ανάπτυξή του.


Μπαλκόνια και βεράντες
Ο άνεμος είναι πρόβλημα και για τους κατοίκους της πόλης, όπου τα ψηλά κτίρια συχνά δημιουργούν αναταράξεις του αέρα που κάνουν τη ζωή σε εξωτερικούς χώρους δυσάρεστη. Οι κήποι σε ταράτσες είναι ιδιαίτερα προβληματικοί γιατί όσο πιο ψηλά τόσο μεγαλύτερη η δύναμη του ανέμου. Τα πολύ ψηλά κτίρια προκαλούν το φαινόμενο φουγάρο, με επιτάχυνση και απότομες αλλαγές πίεσης, καθώς ο άνεμος κάνει γκελ πάνω στα κτίσματα.

Εφ’ όσον ξέρεις από ποιά κατεύθυνση έρχεται ο πιο συχνός άνεμος μπορείς να αποφασίσεις πού θα βάλεις ανεμοφράγματα ώστε να δημιουργήσεις προφυλαγμένους χώρους. Ένα φράγμα μπορεί να χρησιμεύσει επίσης για να προστατεύσει από τη θέα γειτονικού διαμερίσματος. Είναι πολύ σημαντικό όταν παίρνετε αποφάσεις για τις μεθόδους κατασκευής να λαβαίνετε υπ’ όψιν το πρόσθετο βάρος που θα ασκείται από τον άνεμο. Να θυμάστε ότι τα στερεά φράγματα δημιουργούν αναταράξεις, και να προτιμήσετε τα διάτρητα, που φιλτράρουν τον άνεμο και τον επιβραδύνουν.

Ιδεώδη είναι τα φρακτικά υλικά που ταιριάζουν με το στυλ της αρχιτεκτονικής του κτιρίου και του κήπου. Αν ζητάτε μια μόνιμη γερή λύση (που θα χρειάζεται, βέβαια, άδεια κατασκευής) ένας τοίχος από ειδικούς τσιμεντόλιθους βαμμένους με το κατάλληλο χρώμα, μπορεί να αρμόζει και σε μοντέρνο και σε παραδοσιακό κτίσμα. Θα πρέπει να υπολογίσετε και μερικά παράθυρα για να μη δημιουργηθούν προβλήματα αναταραχών.

Ένα πλέγμα καραβόπανου και ξύλου, σε μια πιο ελαφριά κατασκευή, εξασφαλίζει την διαπερατότητα και δημιουργεί συγχρόνως ένα πιο ενδιαφέρον στυλ. Αν είστε τυχερός και έχετε πανοραμικές θέες απ την ταράτσα σας, το δίλημμά σας θα είναι πώς να προστατευτείτε απ’ τον αέρα χωρίς να χάσετε τη θέα. Φράγματα από ενισχυμένο τζάμι ή απο κάποιο είδος poly-perspex μπορεί να είναι η λύση (αν και στις δύο περιπτώσεις θα χρειάζονται τακτικό καλό καθάρισμα). Μην ξεχνάτε, όμως, ότι σε περίπτωση σφοδρών ανέμων η έλλειψη διαπεραστικότητας μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα.

Κάθε κηπουρός σίγουρα θα θέλει και φυτά για να απαλύνουν τις σκληρές γραμμές των τεχνητών υλικών και να προσθέσουν χρώμα κι ευωδιά. Το πρόβλημα εδώ είναι ο περιορισμένος χώρος για εξάπλωση ριζικού συστήματος, που σημαίνει ότι τα φυτά θα χρειαστούν ιδιαίτερη προσοχή και φροντίδα. Τα φυτά σας αναγκαστικά θα μπουν σε χτιστές ζαρντινιέρες ή σε γλάστρες. Στην εμφάνιση θα είναι μια χαρά αλλά θα στεγνώνουν πολύ γρήγορα και θα χρειάζονται συνεχή επιφυλακή. Τα τελευταία χρόνια η κηπευτική βιομηχανία έχει επινοήσει ειδικά ελαφριά χώματα που διατηρούν την υγρασία για χρήση με γλάστρες, στην περίπτωση όμως που δεν είναι διαθέσιμα μπορείτε να προσθέσετε στο χώμα του εμπορίου (ανακατεμένο με κανονικό χώμα) χαλίκια από ελαφριά ηφαιστειακή πέτρα (τούφα) για να εξασφαλίσετε σωστή αποστράγγιση και να μειώσετε το βάρος. ΄Ισως να θελήσετε να βάλετε και προσωρινή προστασία από πλαστικό πράσινο δίχτυ για τα πρώτα χρόνια. Μπορεί να επιβάλλεται, αν η τοποθεσία είναι πολύ εκτεθειμένη.

Έχετε δύο εκλογές για φυτά: θάμνους ή αναρριχώμενα. Ο διαθέσιμος χώρος θα επηρεάσει την εκλογή σας, εφ’ όσον οι θάμνοι πιάνουν πιο πολύ τόπο εις φάρδος. Όσο και να τους κουρεύετε πάλι θα απλώνουν (συνήθως κανένα μέτρο). Τα αναρριχώμενα πιάνουν λιγότερο χώρο στο επίπεδο του εδάφους και είναι απίστευτη η ικανότητα τους να καλύπτουν επιφάνειες. Σας ανταποδίδουν σε κατακόρυφη κάλυψη την ελάχιστη οριζόντια επιφάνεια που χρησιμοποιούν. Θα χρειαστεί να αγοράσετε γερά καλοφτιαγμένα καφασωτά (έτοιμα ή παραγγελία) εμποτισμένα με συντηρητικό ξύλου (φιλικό προς το περιβάλλον αν γίνεται). Για πιο φθηνή λύση μπορείτε να αυτοσχεδιάσετε με ένα από τα διάφορα συρματένια πλέγματα που βρίσκει κανείς στις χώρες της Μεσογείου, στερεωμένα μέσα σε ξύλινη κορνίζα.

Μερικά γερά αναρριχώμενα που προσφέρονται για ανεμοφράγματα είναι, για άνθη το αγιόκλημα (Lonicera caprifolium), η αναρριχητική σάλπιγγα (Campsis radicans), και η Tecomaria capensis. Για φύλλωμα, αντοχή έχουν ο παρθενόκισσος (Parthenocissus tricuspidata), το ρυγχόσπερμο (Trachelospermum jasminoides), και ο κισσός καναρίων (Hedera canariensis). Οι αειθαλείς θάμνοι που αντιστέκονται στην αρμύρα παράκτιων περιοχών συνήθως αντιμετωπίζουν καλά και τον άνεμο. Ο ράμνος (Rhamnus alaternus), η εσκαλλόνια (Escallonia rubra), η γκριζελίνα (Griselinia littoralis), η δάφνη (Laurus nobilis), το δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis), ο καλλιστήμων (Callistemon citrinus), ο μετροσίδερος (Metrosideros excelsa), η πικροδάφνη (Nerium oleander), η αγγελική (Pittosporum tobira) και το μυόπωρο (Myoporum laetum) είναι και όμορφα φυτά και ανθεκτικά στον άνεμο. Τα διακοσμητικά χόρτα έχουν όμορφη κίνηση στον άνεμο αλλά βέβαια δεν προσφέρουν καμιά προστασία. Δοκιμάστε το Stipa tenuissima ή το Stipa calamagrostis – τα φυτά αυτά δίνουν μια άλλη διάσταση στο χώρο, προσθέτοντας και ηχητικά εφέ, καθώς ο άνεμος τα ταράζει.